Seminarium Wolniewiczowskie 2022 – zjazd II – tezy

25 czerwca o godz. 11.00 odbędzie się drugi zjazd Seminarium Wolniewiczowskiego 2022, na którym referaty wygłoszą:

Karol Błaszak, tytuł referatu „Wolna wola w ujęciu Wolniewicza„

Marcin Pasierbski, tytuł referatu „Idee pedagogiczne Wolniewicza„

Poniżej publikujemy tezy do obu wystąpień, aby ułatwić Państwu przygotowanie się do dyskusji:

TEZY REFERATU „WOLNA WOLA W UJĘCIU WOLNIEWICZA”, KAROL BŁASZAK

1. Kwestie podejmowane przez Bogusława Wolniewicza w zakresie problematyki wolnej woli znajdują się w centrum współczesnej debaty filozoficznej i to tej z ostatnich 10-20 lat.
2. We współczesnej filozofii wolna wola jest definiowana najczęściej jako warunek konieczny odpowiedzialności moralnej, przy czym odpowiedzialność moralna jest rozumiana jako rzeczywiste zasługiwanie przez osobę na karę czy naganę.
3. Obecnie szeroko reprezentowany jest pogląd nazywany sceptycyzmem względem istnienia wolnej woli (inaczej: twardy inkompatybilizm, hard incompatibilism), tj. pogląd mówiący o tym, iż niezależnie od tego czy świat jest całkowicie zdeterminowany przyczynowo, czy też nie, wolna wola nie istnieje. Skoro nie istnieje wolna wola, to nie istnieje również odpowiedzialność moralna w tym znaczeniu, że ktokolwiek zasługuje na karę za dokonany czyn (sceptycy nazywają taki rodzaj odpowiedzialności – zasługą podstawową). Osoba może odpowiadać natomiast wtedy, gdy przynosi to korzyści społeczne, kara jest zawsze skierowana w przyszłość i nie polega na potępieniu czynu sprawcy ze względu na brak „zasługi podstawowej”.
4. Sceptycyzm względem wolnej woli rozumiany tak jak w pkt 3.) pozostaje w sprzeczności z filozofią Wolniewicza.
5. Istnieją w filozofii Wolniewicza argumenty pozwalające odpowiedzieć na argumenty sceptyków.
6. Wolniewicz zajął się bezpośrednio problemem związku wolnej woli z odpowiedzialnością w artykule pt. Determinizm i odpowiedzialność. Przedstawił w nim propozycję uporania się z tym problemem, jakiej nie znalazłem gdzie indziej podczas badań nad tym zagadnieniem. Wskazał mianowicie, że prawu karnemu (a więc społeczeństwu) wystarczy dla przyjęcia odpowiedzialności moralnej/prawnej, tzw. możliwość pseudo-Diodorowa. Otóż sprawca X (będąc świadomym, dojrzałym podmiotem) mógłzachować się inaczej, więc odpowiada prawnie za czyn wtedy, gdy ktoś inny, będący również świadomym, dojrzałym podmiotem, zachował się inaczej, tj. w sposób zgodny z prawem. Prawu karnemu wystarczy casus compatibilis – przypadek porównawczy.
7. W filozofii Wolniewicza istnieją jeszcze inne argumenty mogące stanowić odpowiedź sceptykowi.
8. Według mnie Wolniewicz nie jest zwolennikiem najbardziej liberalnej koncepcji wolnej woli, zgodnie z którą akty woli są samoistnymi przyczynami zdarzeń w świecie, lecz jego teoria działania lokuje się raczej w wielkiej tradycji kompatybilizmu, a więc poglądu o możliwości połączenia wolnej woli z determinizmem (przyczynowym uwarunkowaniem wszelkich zdarzeń, w tym aktów woli). Kluczowym pojęciem dla określenia wolnej woli jest u Wolniewicza pojęcie charakteru.
9. W końcu, najdalej idący i wyłącznie metafizyczny, a nie naturalistyczny, pogląd Wolniewicza w tej sprawie głosi, że wszelkie działania służące sprawiedliwości (przede wszystkim represja karna) powinny być stosowane – nawet, jeżeli ludzie nie mają wolnej woli w rozumieniu sceptyków. 
10. Większość życia człowieka przebiega bez udziału wolnej woli, „jak lot samolotu sterowanego automatycznym pilotem”.

TEZY REFERATU „BOGUŁAWA WOLNIEWICZA IDEE PEDAGOGOCZNE”, MARCIN PASIERBSKI

1. Istnieją dwa typy szkół: niższe i wyższe.

1.1 Szkoła niższa nastawia się w swym nauczaniu na przeciętną pojętność ucznia; szkoła wyższa nastawia się na aktualny poziom wiedzy naukowej.

1.2 Szkoła niższa powinna być w swej dydaktyce opiekuńcza, szkoła wyższa nie.

2. Istnieje pedagogika prawoskrętna i lewoskrętna. Dominuje ta druga.

2.1 Celem pedagogiki prawoskrętnej jest paideia, czyli wprowadzanie wychowanka w kulturę.

2.2 Celem pedagogiki lewoskrętnej jest samorealizacja wychowanka, czyli pomaganie mu w stawaniu się tym, czym pragnie być: pomaganie w urzeczywistnianiu jego własnych marzeń o życiu szczęśliwym.

3. Opozycją między formacją A (pedagogiką prawoskrętną) i formacją B (pedagogiką lewoskrętną) jest opozycja między chrześcijańską organicznością a lewackim doktrynerstwem.

4. Za destrukcję szkolnictwa odpowiadają pedolodzy: profesura pedagogiki, część profesury psychologii, biurokracja oświatowa.

5. I fala kryzysu szkoły – po I wojnie światowej – jako entuzjazm dla „szkoły nowoczesnej” (teorie Johna Dewey’a).

6. II fala kryzysu po II wojnie światowej – stanowiły ją mutacje freudyzmu, z tzw. psychologią humanistyczną na czele.

7. Szkoła stoi na dwóch filarach; jeden to program, drugi to dyscyplina (ta zaś stoi na autorytecie nauczyciela – nie osobistym, lecz instytucjonalnym).

7.1 Mocna dyscyplina to trzon wychowania.

8. W pedagogice nie ma odkryć: co było w niej do odkrycia, to już dawno odkryto i trzeba to tylko z żelazną konsekwencją stosować, nie szukając dróg na skróty.

8.1 Skłonność do nowinkarstwa jest jedną z najbardziej wydatnych, a zarazem wychowawczo najbardziej zgubnych cech pedologii.

9. Odbudowując pozycję nauczyciela w szkole, trzeba mu przywrócić realną władzę: jemu samemu tę wobec klasy, a całej radzie pedagogicznej – tę w systemie szkolnym. To zaś wymaga zlikwidowania pedologicznych narośli i wykwitów, które władzę nauczyciela systematycznie erodują, podkopują i niszczą.

10. „Młodzież trudna” to eufemizm, którym wrzuca się do jednego worka dwie całkiem różne kategorie: młodzież rozwydrzoną i młodzież występną.

11. Głównym czynnikiem deliktogennym – wszędzie, także w szkole – jest bezkarność: brak kary za występek, albo jej nieadekwatność do wyrządzonego zła.

12. Głównym źródłem poczucia bezkarności wśród młodzieży jest powszechny i bezwarunkowy obowiązek szkolny.